Geschillenbeslechtingsprocedures zijn een belangrijk onderdeel van verdragen. Deze procedures geven verder gestalte aan de volkenrechtelijke verplichting om geschillen vreedzaam op te lossen. Ze bieden onder het verdrag in kwestie ook concrete diplomatieke en juridische routes om geschillen tussen partijen over interpretatie en toepassing van het verdrag te beslechten.

Op het verleden gericht: conflictmodel

Een geschillenbeslechtingsprocedure richt zich op het verleden en volgt het conflictmodel (‘adversarial’). De nadruk ligt op het vaststellen van verdragsovertredingen, staatsaansprakelijkheid en compensatie.

Bij het onderhandelen over (multilaterale) verdragen is het steeds de inzet van Nederland om te waarborgen dat geschillenbeslechtingsprocedures worden opgenomen in het verdrag, zoals een procedure tot voorleggen van geschillen aan het Internationaal Gerechtshof. Samengevat, en onder verwijzing naar artikel 33 van het VN Handvest, bevordert Nederland dat deze verdragen bepalingen bevatten over de diplomatieke methoden van geschillenbeslechting, zoals onderhandelingen en conciliatie, over internationale arbitrage, en over het Internationaal Gerechtshof.

Geschillenbeslechtingsprocedures zijn een onmisbaar onderdeel van het juridisch en procedureel instrumentarium voor de controle en het veiligstellen van de implementatie, toepassing en naleving van verdragsverplichtingen. Toch zijn de juridische geschillenbeslechtingsprocedures niet altijd het meest voor de hand liggende instrument voor het controleren van naleving of het corrigeren van niet naleving van internationale verdragsnormen.

Toekomstgericht: niet-conflictmodel

Nalevingsprocedures bieden een platform voor de bescherming van het algemeen (verdrags)belang in een multilaterale context. Ze hebben mede tot doel om het ontstaan van geschillen te voorkomen. Nalevingsprocedures hebben daarnaast tot doel het faciliteren, bevorderen en veiligstellen van implementatie en naleving van verdragsverplichtingen, door:

• het in een zo vroeg mogelijk stadium identificeren van implementatie- en nalevingsproblemen van verdragspartijen;
• het analyseren van de onderliggende oorzaken van dergelijke problemen;
• het formuleren van de meest geëigende en effectieve oplossing voor die problemen.

Het uitgangspunt is steeds ondersteuning en facilitering van een partij met nalevingsproblemen. Ook het nemen van strengere maatregelen tegen partijen die herhaaldelijk of langdurig hun verdragsverplichtingen niet naleven behoort in de meeste nalevingsprocedures tot de mogelijkheden.

De nalevingsprocedure is toekomstgericht en volgt het niet-conflictmodel (‘non-adversarial’). De nadruk ligt op het wegnemen van de onderliggende oorzaken van niet-naleving en op een spoedige terugkeer naar een situatie van naleving.

Nederland steunt de verdere ontwikkeling en versterking van nalevingsprocedures en wil daaraan een intensieve bijdrage leveren, zonder vanzelfsprekend iets af te doen aan het blijvende belang van de toepassing en versterking van geschillenbeslechtingsprocedures.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de formele vertegenwoordiging van Nederland in zowel geschillenbeslechtings- als nalevingsprocedures. Beide typen procedures betreffen immers de naleving van het internationaal recht door het Koninkrijk der Nederlanden. De Directie Juridische Zaken, afdeling Internationaal Recht (DJZ / IR), is verantwoordelijk voor de internationaalrechtelijke aspecten daarvan.